Nazwa miedzi wywodzi się od greckiego słowa - Kypros - Cypr. W starożytności kopalnie tego surowca znajdowały się w masywie gór Troodos. To właśnie tam wydobywano metal, który trafiał do odbiorców na terenie całego ówczesnego świata. Rzymianie nazywali złoża tego surowca kamieniem cypryjskim (aes cyprium). Od tego określenia wywodzi się łacińska nazwa miedzi (cuprum), a także nazwy tego metalu w językach francuskim (cuivre), niemieckim (Kupfer), angielskim (copper) oraz hiszpańskim (cobre).

Polską nazwę miedzi wywieść można z dwóch źródłosłowów. Według językoznawcy Aleksandra Brücknera (1856-1939) jest to nazwa słowiańska, mająca związek ze słowem śniady (śmiady; mający barwę ciemną, brunatną). Jeszcze w XVII w. miedź określana była jako śmiedź. Jak podaje Bruckner inna koncepcja wywodzi polską nazwę czerwonego metalu z języka niemieckiego od słowa kowal (niem. Schmied) lub słowa kosztowności kruszcowe (niem. Ge-schmeide ).

Strona tytułowa Słownika etymologicznego języka polskiego Aleksandra Brücknera wydana w Krakowie w 1927 r., domena publiczna.

Pojęcie miedź wg Słownika etymologicznego języka polskiego Aleksandra Brücknera.

Co wspólnego ma miedź z alchemią, hieroglifami, mitologią grecką oraz drugą planetą układu słonecznego?

W starożytnym Egipcie hieroglif Anch (crus ansata; krzyż egipski) był symbolem życia i płodności, ale również miedzi. W starożytnej Grecji metal ten łączony był z boginią Afrodytą (Cyprydą, Wenus). Właśnie w okolicach Cypru, wyspy bogatej w złoża rud miedzi, bogini miała wyłonić się z piany morskiej. Według mitologii było to również jedno z ulubionych miejsc bogini. Piktogram przynależny Afrodycie używany był w alchemii, stał się symbolem planety Wenus, a jeszcze w XVIII w. na mapach oznaczane były nim złoża i kopalnie miedzi.

Wraz z epoką oświecenia tempa nabrał proces poznawania świata i przyrody. Na początku XIX w. (1808) angielski naukowiec John Dalton (1766-1844) opublikował pracę dotyczącą atomistycznej teorii budowy materii. Miedź oznaczona została w niej piktogramem przedstawiającym literę C (cuprum, copper) wpisaną w koło.

Znane nam współcześnie z tablicy okresowej pierwiastków oznaczenie miedzi (Cu) pochodzą dopiero z 2. połowy XIX wieku.

Procesy związane z tworzeniem się złóż i potrzebnych człowiekowi surowców, ich geneza to kwestie niezmiernie ciekawe, jednak ich zrozumienie bywa często bardzo trudne. Wiedzę tą przybliżają nam nauki geologiczne, dzieląc dzieje Ziemi na okresy geochronologiczne, opisując zachodzące na powierzchni naszej planety procesy, panujący klimat oraz żyjące wówczas organizmy.

W okresie permu (najmłodszy okres ery paleozoicznej, trwający około 46,7 mln lat (rozpoczął się 298,9 ± 0,15 a zakończył 252,17 ± 0,06 mln lat temu) obszar dzisiejszej Polski znajdował się w okolicach zwrotnika Raka, a panujący klimat przypominał ten, jaki znamy z terenów pustynnych.

W takich warunkach, w gorącym i suchym klimacie, postępowało wietrzenie skał i osadzanie się ich okruchów w niższych partiach. Powstały lądowe skały okruchowe – czerwone piaskowce i zlepieńce (nazywane czerwonym spągowcem), na które od północy wtargnęło płytkie morze. Na południu barierą dla niego było olbrzymie pasmo gór, których świadectwem dziś są Sudety i Góry Świętokrzyskie. Procesy te zachodziły w najmłodszej części permu zwanej cechsztynem. Zalew morski (transgresja) miał charakter katastroficzny i mógł trwać zaledwie kilka lat. W zbiorniku tym, w okresie kolejnych milionów lat, dochodziło do formowania się w różnego typu skał osadowych. Najniżej, w urozmaiconym dnie morskim osadziły się łupki bitumiczno-węglanowe oraz łupki ilaste, które teraz nazywamy łupkami miedzionośnymi. Ponad nimi (chronologicznie są to skały młodsze) rozciągają się skały węglanowe: margle, wapienie, dolomity, powstałe ze szkieletów organizmów morskich, takich jak małże i otwornice.

Dynamiczne zjawiska zachodzące na permskim superkontynencie jak i morzu cechsztyńskim dały początek skałom osadowym, łupkom, wapieniom, dolomitom, które dzisiaj wydobywamy jako rudę miedzi. Można więc wprost stwierdzić, że wielka transgresja morska na obszarze dzisiejszej Europy Środkowej, ogromny kataklizm z okresu permu dał podstawę dla rozwoju górnictwa w rejonie dzisiejszego Lubina, Polkowic i Głogowa.

Jak mógł wyglądać ten proces?. Ruchom skorupy ziemskiej oraz wulkanizmowi towarzyszyło krążenie gazów i roztworów w skałach, nasyconych różnymi związkami chemicznymi. Przemieszczaniu się roztworów ku górze sprzyjają nieciągłości warstw skalnych, czyli tzw. uskoki tektoniczne. Z głębi ziemi, do górnych warstw docierały roztwory termalne (gorące solanki). To one mogły być bogatym źródłem metali. Dzięki mieszaniu się gorących solanek z wodami czerwonego spągowca i ciśnieniu skał zalegających wyżej, roztwory bogate w metale, w tym w miedź wtłaczane były w wyższe partie osadów cechsztynu.

Związki (minerały) miedzi, ale też inne metale (srebro, złoto, nikiel, ołów kobalt), występują w czerwonych piaskowcach, łupkach i skałach węglanowych. Minerały wraz ze skałami otaczającymi tworzą rudy, w zależności od odmiany litologicznej skał: piaskowcowe, łupkowe i węglanowe. Ze względu na dominujący metal – miedź, nazywamy je rudami miedzi.

Pod koniec permu doszło do największego w historii Ziemi wymierania gatunków, w wyniku którego wyginęło aż 95% organizmów żyjących w morzach i oceanach oraz 70% populacji organizmów lądowych. Wielkie wymieranie permskie stworzyło jednak szansę dla nowych kierunków ewolucji i niszę dla dynamicznego rozwoju gatunków, które przeżyły (wymiana ekosystemów). Co mogło spowodować taką katastrofę? Mogły ją wywołać masowe ruchy skorupy ziemskiej i związane z tym trzęsienia ziemi, w tym zmiana chemizmu wód, brak tlenu, zwiększenie się obecności metanu, lub uderzenie asteroidy. W tym czasie postępowało formowanie się jednego superkontynentu Pangea, który za następne 120 milionów lat, w erze mezozoicznej zacznie rozpadać się na znane nam kontynenty. Ich „wędrówka” to proces trwający do dziś.

Wielkie wymieranie permskie zmieniło bieg ewolucji doprowadzając już w następnej erze – mezozoiku – do rozwoju wielkich gadów – dinozaurów, zaś cynodonty, które przetrwały kataklizm, dały podstawę do rozwoju ssaków.

Kolejna wielka katastrofa, która miała miejsce około 65 milionów lat temu i wiązała się z uderzeniem asteroidy.